Srebrna Góra

Twierdza Donżon – Srebrna Góra

Srebrna Przełęcz (586 m npm) jest to głębokie obniżenie, w zewnętrznym paśmie Sudetow, oddzielające Góry Bardzkie (na południu) od Gór Sowich (na północy). Od dawna prowadziło przez nią przejście z Przedgórza Sudeckiego przez Wolibórz do Obniżenia Noworudzkiego, a przez Czerwieńczyce do Kotliny Kłodzkiej. Było to jednym z powodów wzniesienia w latach 1765-77 potężnej twierdzy. Dodatkowo, zgodnie z planami utworzenia łańcucha twierdz wzdłóż granicy austriackiej twierdza miała wypełnić lukę na linii Świdnica – Srebrna Góra – Kłodzko – Nysa – Koźle.

Korpus budowli został zaprojektowany przez Holendra G.K. Walrave, znakomitego architekta i fortyfikatora na służbie pruskiej, modernizującego od 1748 roku zdobyte warownie na Śląsku i Pomorzu. Plan ogolny opracował włoski inżynier Pinto, a zmodyfikował płk Regeler. Pod budowę fortyfikacji wybrano dwa gorujące nad przełęczą wzgórza: Forteczne (zw. Warowną Górą) 686m npm – na północno-zachodniej stronie; i Ostróg 627 m npm – po stronie pół. Na szeroką skalę prace budowlane zaczęto tuż po zawarciu pokoju w Hubertusburgu, kończącym wojnę siedmioletnią (1763 r.). W trzy lata później gotowy był już donżon, a wkrótce Fort Rogowy, do którego w latach 1770-71 doprowadzono krytą drogę. W tym samym czasie budowano drugi fort (na strogu), liczne tunele, szańce, raweliny, kutryny itp. umocnienia, które stworzyły dwa kilometry długą linię obrony. Równoczesnie powstały koszary, magazyny a w mieście (Srebrna Góra) mieszkania dla oficerów. W stanie pogotowia załoga liczyła 137 oficerów i 2386 żołnierzy. Koszt prac wyniósł 1,7 mln talarów. Budowa trwała 12 lat, na jej potrzeby uruchomiono cegielnie, kamieniołomy oraz tartak. Budowlę wznosiło 4000 robotników, a nadzorował ją król Fryderyk II, który po corocznych manewrach zatrzymywał się w Srebrnej Górze (ul. Letnia 38) lub we dworze w Budzowie. W dniu 28 VI 1807 miasto zajęły wojska napoleońskie, w tym legiony polskie. Jednak – podobnie jak w Kłodzku – twierdza nie została zdobyta. Na przeszkodzie stanęło podpisanie pokoju w Tylży 9 VII 1807 roku. W latach 1830-48 twierdzę wykorzystywano jako więzenie dla działaczy ruch “Młodych Niemców”. Więziono tutaj m.in. W. Wolffa – przyjaciela Marxa i Engelsa, poetę F. Reuter`a. W 1867 roku, ze względu na utratę znaczenia wojskowego oraz znacznego zawilgocenia pomieszczeń koszarowych – fortyfikację rozbrojono i oddano saperom i artylerzystom jako obiekt slużący do wypróbowywania nowych materiałów wybuchowych i badania celności nowych dział. W fortach w czasie od 15 XII 1939 do 1 IX 1941 roku urządzono tutaj powtórnie więzenie – tym razem jeniecki obóz karny Oflag VIIIB. Przebywali w nim wyżsi polscy oficerowie (około 300 osób). W 1965 roku PTTK i Komenda Dolnośląskiej Chorągwi ZHP podpisała porozumienie, na mocy którego uprzątnięto II Fort Rogowy, nadano mu nazwę fortu “Harcerz”. Fort Ostróg uprzątnięto przy pomocy ówczesnego (1969) ministerstwa Górnictwa i przemianowano na fort “Górnik”. W połowie lat siedemdziesiątych zapoczątkowano działania mające na celu powołania tam muzeum cięzkiej broni palnej. Ostatecznie w dniu 28 VI 1974 muzeum otwarto. Obecnie jest to filia Muzeum Historycznego w Wałbrzychu. Twierdza składa się z kilku fortów i bastionów. Główny trzon stanowi zespół bastionów z donżonem w środku. Fort Donjon jest najwyższym fortem w twierdzy ma 120 metrów szerokości i 120 długości. W jego skład wchodzą cztery duże bastiony wieżowe: Wieża Miejska (pd-wsch.), Nowomiejska (pd-zach.), Wyższa (pn-zach.), i Niższa (pd-wsch.). Platforma na szczycie wznosi 30 metrów ponad suchą fosą. Don Jon z Bastionem Dolnym łączy się nasypem (dawniej tu był most zwodzony). Do pięciopoziomowych kazamatow prowadzi osiem bram, w sieni znajdują się wydrążone stanowiska strzeleckie. Po północno-wschodniej stronie głównego bastionu znajduje się II Fort Rogowy, połączony z głównym trzonem, systemem wałów. Broniono się tam 12 armatami, załogę stanowiło 115 żołnierzy i 8 oficerów. Jego zadaniem była obrona drogi dojazdowej do twierdzy oraz ostrzał artyleryjski miasteczka, nad którym górował. Wzdłuż grzbietu górskiego w kierunku północno-wschodnim usytuowano dwie działobitnie, połączone z głównym fortem krytą drogą (enwelopą) długości około jednego kilometra. Po drugiej stronie przełęczy znajduje się Fort Ostróg o dwóch czołach i flankach. Na dziedzińcu jest studnia o głębokości 84 m. Fortu broniło 30 armat, 315 żołnierzy i 8 oficerów. Forty są wykute w skale, a wały wykonano z kamienia i rumowiska. Ściany fortow oblicowano kamieniem, a naroża ciosami z czerwonego piaskowca. Wzdłuż północnej części twierdzy wiedzie czarny szlak turystyczny. Czas przejścia wynosi 45 minut. Trasa rozpoczyna się na przystanku PKS w Srebrnej Górze i początkowo prowadzi drogą do Nowej Wsi Kłodzkiej, by szybko skręcić w lewo na szutrową drogę. Przechodzimy trawersem południowy stok Chochoła Małego (686 m npm). Mijamy zejście schodkami do baru “Srebrnogórzanka”. Op dziesięciu minutach na rozwidleniu szlaków skręcamy w prawo. Nie dochodząc do bramy skręcamy w prawo, zaraz potem w lewo, później przed prawie zasypanym wejściem ponownie skręcamy w prawo, zaraz potem w lewo, by obejść oddzielony fosą Fort Rogowy – jest on najbardziej wysuniętą na zachód częścią twierdzy głównej. Dalej mijamy Esplanadę – szeroką pochyłą płaszczyznę oadającą od Bastionu Górnego do Fortu Rogowego. Kolejno mijamy Bastion Górny i Kleszczowy. Wychodzimy na placyk między Bastionem Dolnym a II Fortem Rogowym. Nieco niżej przed nami droga dojazdowa, prowadząca do stacji kolejowej w Srebrnej Górze. Szlak prowadzi w lewo, mijamy z lewej strony schronisko PTSM im .kmdr. S. Frankowskiego (nazwane tak w 1974 roku ku czci oficera WP, zmarłego w Oflagu VIIIB). Po paru minutach docieramy do punktu wyjścia.udniowo-wschodniej.